Horro en Pelorde |
Dice Xuan Bello nel sou
poema Paniceiros:
un país onde la casa cai
cai l'horru la ponte
el molín la ilesia
l'home tamién cai
Y nesas tamos, mirando
cómo van caendo as casas, os horros, as pontes, os molíos, as
capiyas... y cómo s'enchen de monte os prados, as pezas, as leiras,
os tayos; cómo s'abandona todo, cómo morre todo pouco a pouco.
Horro da Casa Navarrín (Argul) |
Os horros, esas
construccióis tan típicas del noso mundo rural, tan importantes y
necesarias noutros tempos, son úa mostra máis d'esa decadencia. En
1752, según el Catastro de Ensenada, había en Pezós 183 horros.
Pódese ler alí textualmente: “Hay en el término de este concejo
de Pesoz, puestos a las frentes y contornos de las casas y algunos
separados de ellas, 183 orrios”.
![]() |
Catastro de Ensenada |
¿Cuántos horros quedan
hoi nel conceyo de Pezós? Pos, si fixen ben a cuenta este brao, nun
quedan agá 16 horros, 2 paneras y 2 cabazos. A estos que siguen ahí,
resistindo el paso del tempo, podemos sumar os 21 que xa nun tan peró
inda se conservan nel recordo da xente. Con todo, xa se perderon ben
d'elos.
Horro en Lixóu |
En Pezós capital hai 3
horros (Casa Julio, Casa Penadrada y Casa Moxardín; os dous últimos
son d'hai pouco, así que nun existían nel siglo XVIII) y 1 panera
desaparecida nel Palacio.
Horro da Casa Julio (Pezós) |
En Argul hai 2 horros
(Casa Castellano y Casa Navarrín, este último ta en ruinas) y 1
panera (Casa López).
Panera da Casa López (Argul) |
En Sanzo nun queda ningún
horro en pe, pero hai memoria de 7 (Casa Coto, Casa Grande, Casa El
Crego, Casa Soto, Casa Valledor, Casa Caballero, Casa Sampedrín) y a
lo menos el da Casa Coto taba cuberto de paya.
En Serán hai 2 horros
(Casa Mera y Casa Camilo), 1 cabazo (Casa Soto) y 2 desaparecidos
(Casa d'Andrés y Casa Torre).
Horro da Casa Mera (Serán) |
En Vilabriye hai 1 panera
(Casa Pereda) y 2 desaparecidos (Casa del Rico y Casa Emilio).
Panera da Casa Pereda (Vilabriye) |
En Francos hai 1 horro en
pe (Casa Cachán) y 3 desaparecidos (Casa García, Casa del Tendeiro,
Casa Mera).
Horro da Casa Cachán (Francos) |
En Pelorde temos 5 horros
(Casa Cotarelo, Casa Linera, Casa Miguel, Casa Lastra y Casa d'Amor)
y 3 desaparecidos (Casa Santiago, Casa Carril y Casa Cordeiro).
Horro da Casa Linera (Pelorde) |
En Cela hai 1 horro (Casa
da Ventela) y 1 desaparecido (Casa Benino).
En Brañaveya queda el
recordo de dúas construccióis desaparecidas: 1 panera (Casa
Caballero) y 1 horro (Casa Alonso).
En Lixóu hai 2 horros y
1 cabazo. Un horro é de Casa Alonso peró nun
sei de qué casa son el outro horro nin el cabazo: el día que tuven
por alí nun atopéi a naide con quen falar y tampouco sei si había
máis antias y desapareceron.
Cabazo en Lixóu |
Vista del outro lado del cabazo de riba |
En Vilarmarzo y Cabanela
nun queda ningún horro y nun teño noticias de desaparecidos.
Os máis dos horros y as
paneras son de construcción simple, sin corredor, nin grandes
adornos: de planta cuadrada ou rectangular, apoyados en cuatro ou
seis pes de madera y con louxado a cuatro auguas. Según os expertos,
el que distingue el horro da panera nun é el número de pes nin el tamaño nin a
presencia de corredor, como pensa muita xente, senón a viga
horizontal que tein nel crume as paneras y que fai qu'el louxado
acabe en dous picos, mentras os horros xuntan as cuatro auguas nun
punto único.
El cabazo de Casa Soto
ten as cepas de pedra y os lados largos tan cerrados con barrotes de
madera separados pa favorecer a ventilación y a seca da cosecha que
se guardaba alí. El de Lixóu ta alterado peró inda deixa ver ben a
súa estructura orixinal, tamén de pedra y madera. A estos cabazos
de madera y pedra chámanyes probes
nel Vocabulario del bable de
Occidente de Acevedo y Fernández.
Cabazo da Casa Soto (Serán) |
Os horros, ademáis de
ser el almacén unde se guardaban as cosechas, a matanza y úa chía
de cousas, tamén encerran muitas historias, algúas ben tristes,
como a d'aquel home, enfermo de tuberculosis, que foi vivir al horro,
pa separarse da familia, despós de qu'un vecín ye botara en cara
que tuvera vivindo na casa según taba y ye dixera qu'iba pegaryes a
enfermedá a os niníos da súa familia. El home pasóu el inverno
nel horro, pasando fame y morto de frío, peró por un milagro da
naturaleza nun morréu d'aquela y col tempo sanóu.
Espero y deseo qu'os poucos
horros que quedan nel conceyo señan apreciados y cuidados, y sigan
en pe muitos anos, como testigos calados del paso del tempo.